تبسم‌های شرقی، مجموعة شعری با موضوع انتظار، انقلاب و دفاع مقدس، سرودۀ زکریا اخلاقی، از شاعران به‌نام انقلاب اسلامی.
اخلاقی در ۱۳۴۱ ش در روستای شَهیدیۀ میبد در استان یزد زاده شد. در پنج‌سالگی برای فراگرفتن قرآن به مکتب‌خانه فرستاده شد. تحصیلاتش را پس از پنجم دبستان، رها کرد و در کنار پدر، به کار زیلوبافی مشغول شد («زکریا ... »، بش).
او در ۱۳۵۸ ش، به‌سبب علاقه‌ای که به فراگیری علوم دینی داشت، وارد حوزۀ علمیه شد. مقدمات را در میبد نزد حاج سید اسدالله امامی گذراند؛ سپس، به حوزۀ علمیة یزد و بعد در ۱۳۶۳ ش برای ادامة تحصیل به قم رفت. در آنجا، سطوح عالی و درس خارج را نزد اساتید بزرگ ازجمله آیتالله مکارم شیرازی، محمدابراهیم اعرافی و فاضل لنکرانی گذراند (اخلاقی، مصاحبه ... ).
اخلاقی از ۱۳۶۱ ش به سرودن شعر پرداخت. در آغاز راه، آشنایی با شاعر بسیجی، رمضانعلی گلدون و آیتالله محمدحسین بهجتی متخلص به شفق برای او مغتنم بود. هم‌زمان با تحصیل در قم، گاهی نیز در جلسات شعر حوزۀ اندیشه و هنر اسلامی تهران شرکت می‌کرد و در همین‌جا بود که با شاعرانی چون حسن حسینی، قیصر امین‌پور و نصرالله مردانی آشنا شد. بیشتر شعرهای وی در قالب غزل است که بخشی از آن‌ها در مجموعه‌ای با عنوان تبسم‌های شرقی به چاپ رسیده است.
تبسم‌های شرقی سی غزل در موضوعات انتظار، انقلاب و دفاع مقدس را دربردارد که موضوع نه غزل آن دفاع مقدس، شهید و شهادت است. از این شمار، هفت غزل در دورۀ دفاع مقدس (31 شهریور ۱۳۵۹-27 تیر ۱۳۶۷) و دو غزل پس از پایان جنگ سروده شده است.
اشعار اخلاقی در حوزۀ دفاع مقدس را می‌توان از حیث صورت و معنی، براساس قالب و سبک، واژگان، وزن و مضمون و نیز طرز بیان و مفاهیم و معانی بررسی کرد. در غزل «این کشتة عریان» با مطلع: «دوش یاران خبر سوختنش آوردند/ صبح خاکستر خونین تنش آوردند»، شاعر به لحظات رساندن خبر شهادت رزمندگان به خانواده‌های آن‌ها اشاره دارد (ص ۱۹-20). غزل بعدی، «گل سپیده» با مطلع: «گل سپیده ز باغ ستاره می‌جوشد/ صلای فجر ز اوج کناره می‌جوشد»، نام دارد که در آن، ترکیب‌های جدیدی چون صلاح فجر، صحیفة گل، اشک ژاله و جوانه‌های اناالحق آمده است. موضوع غزل بعدی با نام «فال پیروزی» با مطلع: «روح سرخ خاک کم‌کم بوی پیروزی گرفت/ دامن خونین صحرا رنگ نوروزی گرفت»، دربارۀ پیروزی انقلاب و شهادت است. شاعر در بیت دوم: «رشتة خونی که دوش از سوزن خنجر گذشت/ اطلس دامان سنگر را به گل‌دوزی گرفت»، به ریخته‌شدن خون شهدا در راه وطن اشاره دارد که با استعارة زیبای دامان سنگر و گل‌دوزی تصویری متفاوت آفریده است (ص ۳۳-38). در ادامه، شاعر در غزلِ «شاهد فتح»، با مطلع: «موج شطّ شفق از سینة پرجوش شماست/ فلق آیینۀ اندام کفن‌پوش شماست» از همان بیت اول، واج‌آرایی حرف «ش» را به‌کاربرده است. این غزل به‌نوعی با به‌کاربردن ترکیباتی چون «ای دلیران ره عشق»، رزمندگانی را خطاب قرار داده است که در راه دفاع از وطن همواره دلیرانه می‌جنگند و عَلَم بر دوش دارند و آن‌ها را به فتح و پیروزی علیه نیروهای عراقی ترغیب می‌کند (ص ۴۱-42). غزل بعدی این مجموعه با عنوان «ذوق شهادت» و مطلع: «دامن سبز قبایش به کفم باید و نیست/ پیش پایش گل اشک شعفم باید و نیست» به حسرت درونی شاعر برای رسیدن به مرتبة شهادت اشاره دارد (ص ۴۶).
شاعر در غزل دیگری با موضوع دفاع مقدس با نام «آسمانی‌تر» و مطلع: «مثل گل بدرقه کردیم تنی تنها را/ و سپردیم به خاک آن همه خوبی‌ها را » به تشییع پیکر شهدای زادگاه شاعر اشاره دارد (ص ۵۱-52). در ادامة کتاب، غزلِ «بوی سیب» با مطلع: «چون لالة شِکفته صفایی عجیب داشت/ مثل شکوفه رایحه‌ای دلفریب داشت» برای شهید دانش‌آموز، حسین جمال‌زاده، سروده شده است که در ۱۳۶۴ ش در منطقۀ فاو به شهادت رسید (ص ۵۷-58)
موضوع غزل بعدی، «در خیمۀ لاهوت»، با مطلع: «از عرش لقا پردة تبریک شنفته‌ست/ این طرفه شهیدی که در این معرکه خفته‌ست» بی‌توجهی برخی مردم به شهدا و شرح مقام شهید در عرش است که در پایان شعر، با بیت: «شاید که دگر شرم کنیم از عطش باغ/ اکنون که چمن‌درچمن آلاله شکفته‌ست»، به شرمگینی شاعر در برابر شهدا و ارزش‌های دفاع مقدس اشاره‌شده است (ص ۶۰).
تبسم‌های شرقی نخستین‌بار، در ۱۳۷۲ ش در قطع رقعی، به همت مؤسسۀ فرهنگی محراب اندیشه در قم منتشر شد؛ سپس، در ۱۳۷۸ ش، انتشارات سورۀ مهر در تهران این کتاب را در همان قطع به چاپ رساند. در ۱۳۹۵ ش، برای بار سوم، این مجموعه‌شعر به سفارش معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیة قم و به همت انتشارات ذوالقربی در قالب یکی از کتاب‌های مجموعه‌اشعار فارسی طلاب جوان حوزۀ علمیة قم منتشر شد.
مآخذ: اخلاقی، زکریا، تبسم‌های شرقی، قم: ذوالقربی، ۱۳۹۵ ش؛ همو (شاعر مجموعۀ شعر تبسم‌های شرقی)، مصاحبه با مؤلف، ۲۴ شهریور ۱۳۹۸؛ «زکریا اخلاقی» (بارگذاری: بی‌‌تا)، شعر هیئت، <www.shereheyat.ir> (دسترسی: ۲۱ شهریور ۱۳۹۸).